Makroekonomik
Göstergeler
Gayrisafi
Yurt içi Hasıla
2018
yılında yaşanan ekonomik sıkıntılar 2019 yılında da etkisini göstermeye devam
etmiştir. Büyüme oranları, 2019 yılının ilk çeyreğinde % -2,3, ikinci çeyreğinde
ise % -1,6 olarak açıklanmıştır. Üçüncü ve dördüncü çeyrekte ise büyüme, yönünü
pozitife çevirmiş ve sırasıyla % 0,9 ve % 6,0 olarak gerçekleşmiştir. Ekim
ayında açıklanan yeni ekonomik verilere göre yılsonu büyüme hedefi % 0,5 olarak
belirlenmiştir. Hedef yakalanmış ve yılsonu büyüme rakamı % 0,9 olarak
açıklanmıştır.
Döviz
Kurları Üretici Fiyat Endeksi & Tüketici Fiyat Endeksi
2019
yılında yaşanan ekonomik daralma ÜFE ve TÜFE oranlarında da artışın yaşanmasına
neden olmuştur. 3. çeyrekte ise pozitif yönlü büyüme bu endeksler üzerindeki
etkisini belli etmiş ve çeyreğin son ayında enflasyon tek haneli rakamlara
gerilemiştir. Ekim ayında duyurulan Yeni Ekonomi Programında yılsonu için
hedeflenen enflasyon oranı % 12’dir. TÜİK tarafından açıklanan rakamlara göre
ise yılsonu enflasyon rakamı % 11,84 olarak gerçekleşmiştir.
2019
Yılı içerisinde Enerji Piyasasında Yaşanan Değişiklikler
Ø Temmuz
ayında yapılan açıklamayla birlikte YEKA-1 kapsamında kurulacak olan 1 GW
gücündeki güneş santrali için tanınan kurulum süresi 36 ay uzatılmıştır.
Ø Yenilenebilir
Enerji Kaynaklarının Belgelendirilmesi ve Desteklenmesine İlişkin Yönetmelikte
değişiklik içeren taslak çalışma ile birlikte hibrit tesis ve yüzer GES
tanımları mevzuata eklenmiştir.
Ø Ocak
ayında EPDK tarafından yayımlanan ‘Elektrik Depolama Faaliyetleri Yönetmeliği
Taslağı’ ile birlikte piyasada yürütülecek elektrik depolama işlemleri için bir
alt yapı oluşturulması hedeflenmiştir.
Ø Sanayi
yoğunluğu nedeniyle elektrik tüketiminin yüksek olduğu bölgelerde ortaya
çıkabilecek arz problemlerini gidermek için tasarlanan yönetmelik değişikliği
taslak olarak yayınlanmış, ancak yürürlüğe girmemiştir.
Ø Kömür
santrallerinin çevre mevzuatı için gerekli izinlere tabi olması için tanınan
sürenin uzatılmasına ilişkin yasa tasarısının Cumhurbaşkanlığı tarafından veto
edilmesiyle birlikte bu santrallerin 2020 yılına kadar gerekli çevresel
düzenlemeleri yapmaları zorunlu tutuldu.
Ø Ocak
ayında yürürlüğe giren değişiklik ile birlikte Kapasite Mekanizması
kapsamındaki ödemeler birim sabit maliyet bileşenleri ile kaynak bazlı kurulu güce
bağlı olarak belirlenmeye başlandı. Ayrıca, aynı değişiklik ile birlikte, kapasite
mekanizması kapsamına girecek santrallerin yaş limiti 10 yıldan 13 yıla çıkarıldı.
Ø Mayıs’ta
yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile önceden 1 MW olan lisanssız elektrik
santral kurma limiti 5 MW’a çıkartıldı.
Ø 12
Mayıs’ta Resmi Gazete’de yayımlanan değişiklik ile birlikte lisanssız elektrik üretim
santralleri için aylık mahsuplaşma mümkün hale getirilmiştir. Ayrıca, bu değişiklikle
birlikte şebekeye satış bedeli aktif enerji bedeli üzerinden yapılmaya başlanacaktır.
Ø 2018’de
yoğun biçimde yaşanan ikili anlaşma fesihlerine karşı önlem olarak geliştirilen
İleri Tarihli Fiziksel Teslimatlı Elektrik Piyasası 30 Ocak tarihli Kanun değişikliği
ile duyuruldu. Piyasanın 2020 yılının Aralık ayında devreye girmesi beklenmektedir.
Ø İkili
anlaşma, gün öncesi ve gün içi piyasalarında işlem yapan piyasa katılımcılarının
alış/satış yönünde işlem hacimlerinin kontrolünü içeren bir düzenlemedir. Bu düzenleme
sayesinde karşılığı olmayan ticaretin önüne geçilmesi hedeflenmektedir.
Vadeli
Elektrik Kontratları
Borsa İstanbul çatısı altında
işlem gören finansal elektrik ticareti hacminin yüksekliği piyasadaki öngörülebilirliği
arttırıcı bir etki olarak değerlendirilmektedir. 2018 yılında yaşanan kontrat iptallerin
ardından 2019 yılında tezgâh üstü piyasalarda yapılan anlaşmalar (Nisan ayı hariç)
daha dengeli ve daha öngörülebilir bir tablo olarak görülmektedir. Nisan ayında
uzlaşma fiyatı 264 TL/MWh olarak belirlenmişken gün öncesi piyasasında aylık ortalama
187 TL/MWh olarak gerçeklemiştir. Diğer bir deyişle Nisan ayında uzlaşılan fiyatın
% 29 altında bir aylık ortalama PTF değeri oluşturmuştur.
Yılın ilk yarısında
iki fiyat arasındaki fark ikinci yarıya göre daha yüksek gerçeklemiştir. Bu farklılık,
2019 yılı içerisinde hidroelektrik santrallerinden üretilen elektrik miktarının
son yıllara göre oldukça yüksek gerçekleşmesinden kaynaklanmaktadır. Bu santrallerin
üretimdeki payının artması, yılın ilk yarısında PTF’nin düşük gerçekleşmesine neden
olmuştur. Yılın ikinci yarısında ise su durumu da dikkate alınarak uzlaşma fiyatları
ile PTF ilişkisi daha normal seviyelere gelmiştir.
Enerji Yatırımları
Enerji İşleri Genel Müdürlüğü
tarafından yayımlanan Enerji Yatırımları Raporunda 2019 Aralık ayı sonu itibariyle
2.821 MW enerji yatırımı yapıldığı açıklanmıştır.
Yapılan yatırımlar iki temel gruba
ayrılırsa termiklere yapılan yatırım toplam
yatırımın % 56’sını oluştururken, yenilenebilir enerji kaynaklarına yapılan yatırım toplamın % 44’ünü oluşturmaktadır.
Termik santraller içinde yerli
kömür santralleri % 18,2’lik paya sahipken, ithal kömüre yapılan yatırım toplamın
% 4,9’unu oluşturmaktadır. 2019 yılında termik santraller içinde en yüksek yatırım
917,4 MW ile doğal gaz santrallerine yapılmıştır.
Termik
santraller dışındaki yatırımlara bakıldığında rüzgar santrallerine yapılan yatırım
toplamda 578 MW ile ilk sırada yer almaktadır. Jeotermal santraller ise bu kaynağa
yapılan 232 MW’lık yatırım ile ikinci sırada yer almaktadır. EİGM tarafından yayımlanan
listede güneş santralleri yalnızca lisanslı santralleri içermekte ve bu nedenle
lisanssız güneş santrallerindeki kurulu güç hakkında bilgi vermemektedir. Bu listeye
göre en az yatırım alan yenilenebilir kaynağın güneş olması bu nedenden kaynaklanmaktadır.
Kurulu Güç Gelişimi
2018 yılı sonu itibariyle 88,2
GW olan kurulu güç, 31 Aralık 2019 tarihli
Yük Tevzi Bilgi Sistemi (YTBS) raporuna göre 91,3 GW’a ulaşmıştır. 2019 Aralık sonu kurulu gücüne göre termik santrallerin toplam kurulu gücü 47 GW olarak
kaydedilmiştir. Toplam kurulu gücün % 28,4’lük oranı doğalgaz, % 12,4’lük oranı
yerli kömür ve % 9,8’lik oranı ithal kömür santrallerinden oluşmaktadır.
Yenilenebilir enerji kaynaklarında
ise hidroelektrik santraller 28,5 GW Kurulu
güç ile toplamın % 31,2’lik kısmını oluşturmaktadır. Güneş santralleri büyük oranı lisanssız
olmakla birlikte toplamda 6 GW kapasiteye
sahiptir. Yine aynı tarihli YTBS raporuna göre rüzgar kurulu gücü 7,5 GW,
jeotermal kurulu gücü 1,5 GW ve biyokütle kurulu gücü 0,8 GW
değerlerine ulaşmıştır.
2019 yılı Yap-İşlet
santrallerinin kontratlarının sonlandığı yıl olarak değerlendirilebilir. Kontratları
sonlanan santraller artık serbest üretim şirketi kurulu gücüne dahil olmuş ve Aralık
ayı sonu itibariyle Yap-İşlet santrali kalmamıştır. Bu tarih itibariyle toplam kurulu
gücün % 67,7’i serbest üretim şirketleri,
% 21,4’i EÜAŞ santralleri, % 6,9’i lisanssız
santraller, % 3,8’i İşletme Hakkı Devredilen şirketlerden ve % 0,2’si Yap-İşlet-Devret santrallerinden
oluşmaktadır.
Kapasite
Mekanizması
Arz güvenliğinin sağlanması amacıyla
2018 yılında devreye alınan kapasite mekanizması bütçesi 2019 yılı için 2 milyar TL olarak belirlenmiştir. Bu mekanizmadan
yararlanan santrallere yapılan ödemeler son düzenleme ile santrallerin kurulu güç değerlerine bağlı olarak yapılmaktadır.
Yapılan ödemeler yakıt türlerine
bağlı katsayılar kullanılarak hesaplanmaktadır. Yönetmelik gereği kapasite mekanizması
kapsamında yapılacak ödemeler toplam bütçeden daha fazla olamamaktadır. 2019 yılı
için yapılan ödemeler bütçe ile doğrudan uyum sağlamaktadır.
Kapasite Mekanizmasından
yararlanan santral sayısı 42 olarak açıklanmıştır. Bu santrallerin 12 tanesi doğal
gaz santrali, 15 tanesi yerli kömür santrali, 5 tanesi ithal ve yerli kömür karışık
santral ve 10 tanesi hidroelektrik santralidir. Hidroelektrik santraller 2018 yılında bu mekanizmadan yararlanamazken
ilgili yönetmelikte yapılan değişiklik ile 2019 yılında listede yer almaya başlamışlardır.
Yenilenebilir
Enerji Kaynak Alanları-YEKA
2019 yılında tamamlanması beklenen
YEKA RES-2, YEKA GES-2 ve YEKA RES-3 ihalelerinden yalnızca YEKA RES-2 ihalesi tamamlanmıştır. 30 Mayıs 2019 tarihinde yapılan ihalede;
- Aydın ve Çanakkale bölgelerinde
250 MW+250 MW’lık kapasite EnerjiSA
tarafından sırasıyla 4,56 USDcent/kWh
ve 3,67 USDcent/kWh ve
- Balıkesir ve Muğla bölgelerinde
250 MW+250 MW’lık kapasite Enercon
tarafından sırasıyla 3,53 USDcent/kWh
ve 4,00 USDcent/kWh teklif
ile kazanılmıştır.
YEKA GES-2 ihalesinin, başvurulara katılımın azlığı
nedeniyle, iptali 13 Ocak 2019 tarihli
Resmi Gazete’de duyurulmuştur. Bundan sonraki süreçte küçük alanların ihalesi olarak
değerlendirilen mini YEKA ihaleleri beklenmektedir. YEKA RES-3 olarak isimlendirilen
ve deniz üstü olarak planlanan ihale için ise ertelenmenin ardından yeni bir duyuru
yapılmamıştır.
Elektrik Üretimi
TEİAŞ yılsonu üretim
ve tüketim raporuna göre 2019 yılında toplam 304.252 GWh elektrik üretimi yapılmıştır.
Yine aynı raporun verilerine göre termik kaynaklardan üretilen elektrik miktarı
toplam üretimin yaklaşık % 58’ini oluşturmaktadır. Termik üretim kaynak tipine göre
incelendiğinde en yüksek payın % 37 oranla kömür santrallerine ait olduğu görülmektedir.
Öte yandan, doğal gaz santralleri toplam üretimde yalnızca % 19’luk bir pay elde
edebilmiştir. Hidroelektrik santralleri, barajlı ve akarsu olmak üzere toplamda
üretime % 29 oranında katkı sağlamıştır. Yenilenebilir enerji kaynaklarından rüzgar,
güneş ve jeotermal santralleri toplamda yaklaşık 40.287 GWh üretimle toplam üretimin
% 13’ünü oluşturmuşlardır. Bu verilere lisanssız üretim verileri de dahil edilmiştir.
Alım
Garantileri
YEKDEM, yerli ve milli enerji
politikası kapsamında oluşturulmuş, yenilenebilir enerji üreticilerini destekleyen
dolar bazlı bir mekanizmadır. YEKDEM uygulaması kapsamında üreticiler kaynak tipine
göre alım garantisinden yararlanmaktadırlar. Ayrıca santrallerin kurulumunda yerli
parça kullanımı ile birlikte bu fiyata ek ödemeler de sağlanmaktadır.
2019 yılında toplamda 20.921 MW
olmak üzere 777 santral bu mekanizmadan yararlanmaya hak kazanmıştır. Hidroelektrik
santralleri toplamda 12.588 MW ile bu mekanizmadan en çok yararlanan kaynak türüdür.
Mekanizma kapsamında 2019 yılında yerli katkı dolayısıyla 22 farklı alım fiyatı
oluşmuştur.
Bu santrallere ödenen
teşvikler daha sonra YEKDEM birim maliyeti altında açıklanmaktadır. Gerek lisansız
santrallerin kapasitesindeki artış gerekse de verilerin toplanmasında yaşanan gecikmeler
bu rakamların yıl içinde revizyon edilmesine neden olmaktadır. En güncel YEKDEM
birim maliyetlerine bakıldığında güneşin görece yüksek olduğu aylarda bu maliyetin
yükseldiği görülmektedir.
2019 yılında yenilenebilir
enerji kapasitesindeki artışa rağmen bu kaynakların mevsimselliğinden dolayı üretimlerinde
aylara göre farklılıklar vardır. EPİAŞ Şeffaflık Platformu’ndan alınan YEKDEM üretim
verilerine göre yaz aylarında özellikle lisanssız YEKDEM üretiminde artış görülmektedir.
Bu artış lisanssız kurulu güçte yer alan güneş santrallerinden kaynaklanmaktadır.
Özellikle linyit rezervi
bakımından zengin bir ülke olan Türkiye, enerjide dışa bağımlılığı azaltma hedefi
ile uygulamaya koyduğu yerli kömür alım garantisi kapsamında, her yıl bir alım miktarı
açıklamaktadır. Bu alım için her yılın ilk çeyreğinde bir fiyat açıklanmakta, geri
kalan çeyrekler için ise ÜFE, TÜFE ve dolar kuruna bağlı olarak düzenlemeler yapılmaktadır.
Artan enflasyon ve diğer
etkenler ile beraber özellikle üçüncü çeyrekte alış fiyatı 308,54 TL/MWh olarak
hesaplanmıştır. Yılsonu hedefi doğrultusunda düşen enflasyon oranları ise dördüncü
çeyrek fiyatının 306,51 TL/MWh seviyesinde kalmasını sağlamıştır.
2019 yılında alınacak elektrik enerjisi miktarı 2018 yılında TETAŞ tarafından açıklanmıştır. Yapılan açıklamaya göre;
- Yerli kömür ile ithal kömür karışımı yakıtla elektrik enerjisi üretimi yapılan santralleri işleten şirketlerden toplam 930.338.093 kWh elektrik enerjisi ve
- Sadece yerli kömür
yakıtla elektrik enerjisi üretimi yapılan santralleri işleten Şirketlerden 21.071.381.500
kWh elektrik enerjisi satın alınacaktır.
Elektrik
Tüketimi
TEİAŞ’tan alınan aylık tüketim
verilerine göre brüt elektrik talebi 2018 yılına göre (Mayıs, Haziran, Ekim ve Aralık
ayı hariç) daha düşük gerçekleşmiştir.
TEİAŞ YTBS raporlarına bakıldığında
2019 yılı en yüksek talep 1 Ağustos saat 17:00’de 45.346 MW olarak gerçekleşmiştir.
Bu talepte lisanssız üretimin karşıladığı talebin dikkate alınmadığı unutulmamalıdır.
Bu tarihteki YTBS raporuna bakıldığında
emre amade kapasite 61.366MW’tır. Bu verilere göre yedek kapasite oranı %35 olarak
hesaplanmıştır.
TEİAŞ her yıl bir önceki
yılın rakamlarını güncellemektedir. Bu nedenle bu rakamlar 2020 yılı içinde yukarı
yönlü revize edilebilir.
Serbest
Tüketici
Tedarikçisini seçme hakkına sahip
olan tüketiciler olarak literatürde yer alan serbest tüketiciler için yıllık tüketim
limiti 2019 yılı için 1.600 kWh olarak belirlenmiştir. Yıllık tüketimi bu limit
altında olan tüketiciler ise EPDK tarafından belirlenen tarife üzerinden faturalarını
ödemektedirler.
Serbest tüketiciler, sahip oldukları
seçme hakkından dolayı daha uygun birim enerji bedeli sunan elektrik satış şirketini
seçebilmektedirler. Serbest tüketici limitine ek olarak yıllık tüketimi belirlenen
limiti aşan tüketiciler son kaynak tedarik tarifesi kapsamında değerlendirilmektedir.
Bu limitin düşmesi ile tüketimi yüksek olan serbest tüketicilerde bu tarifeye dahil
olmaya başlamışlardır. Bu limit 2019 yılı için 10 milyon kWh olarak belirlenmiştir.
Mesken tipi aboneler
için serbest tüketici hakkını kullananların sayısı yıl boyunca azalış göstermiş
ve Aralık ayında bu hakkı kullanan abone sayısı 17.509 olarak kaydedilmiştir. Sanayi
abone türü için ise Ocak ayında 16.335 olan serbest tüketici hakkını kullanan abone
sayısı Aralık itibariyle 26.666’e ulaşmıştır.
Sınır
Ötesi Elektrik Ticareti
EPDK tarafından yayımlanan
aylık raporlara göre 2019 yılında Bulgaristan, Gürcistan ve Yunanistan ile toplamda
2.332 GWh ihracat ve 2.211 GWh ithalat yönünde olmak üzere elektrik ticareti yapılmıştır.
Yıl toplamında en fazla ithalat Bulgaristan’dan, en fazla ihracat ise Yunanistan’a
yapılmıştır.
Piyasa
Takas Fiyatı 2018-2019
Talep ile arzın kesişimiyle oluşan
piyasa takas fiyatı, elektrik piyasasında referans fiyat olarak dikkate alınmaktadır.
Bu nedenle yıl içinde oluşan piyasa takas fiyatı sektörün değerlendirilmesinde önemli
bir konudur. 2018 yılında özellikle doğal gaz santrallerinin yükselen marjinal maliyetleri
nedeniyle fiyatta dalgalanmalar yaşanmıştır. 2018 yılında yaşanan dolar kuru krizi
ve BOTAŞ’ın maliyet bazlı fiyatlandırmaya geçişi piyasa fiyatlarında yukarı yönlü
bir değişikliğe neden olmuştur. 2019 yılı ise 2018 yılının aksine görece düşük fiyatların
oluştuğu bir yıl olmuştur. Bu düşüklüğün nedeni Kamu tarafından işletilen/satın
alım yapılan santrallerin üretimdeki payı ve hidroelektrik santrallerinin yüksek
kapasite faktörüyle çalışması olarak değerlendirilmektedir.
Özellikle Nisan ve Mayıs
aylarında 200 TL/MWh altına inen ortalama aylık piyasa takas fiyatı, birçok doğal
gaz santralinin maddi sıkıntılar yaşamasına neden olmuştur. Genel olarak 2019 yılının
ilk yarısında, fiyatların düşük seyretmesi ile birçok yüksek marjinal maliyetli
santral spread oluşturamamaları nedeniyle üretimlerine ara verme kararı almıştır.
Yılın ikinci yarısında ise Yap-İşlet kontratlarının süresinin dolması ve su hacmindeki
azalma ile piyasa fiyatlarında yukarı yönlü bir ivme yakalanmıştır.
Yenilenebilir
Enerji Kapasite Faktörleri
Yılın ilk yarısında
fiyatların aylık ortalaması 223 TL/MWh olarak gerçekleşmiştir. Aşağıdaki grafiklere
bakıldığında barajlı hidro, akarsu, rüzgar, jeotermal, güneş ve biyokütle santralleri
için kapasite faktörlerinin bir önceki yıla göre artışı açıkça görülmektedir. Zaman
zaman iki katına çıkan kapasite faktörü ile yenilenebilir enerji kaynaklarından
yapılan üretim, piyasa takas fiyatının düşüşünde önemli rol oynamıştır.
NOT: Söz konusu rapor, APlus Enerji tarafından hazırlanmış olup, özet halinde sunulmaktadır.
